ناخواسته زندگی و ناخواسته مرگ

بیهوده بخاستیم و افتیم چو برگ
ناخواسته زندگی و ناخواسته مرگ

---

یه عبارتی تو کتاب دیسکوایت فرناندو پسوآ خیلی دیپ بود. نه اینکه بقیه کتاب نباشه ها ولی به نظرم این فرق داشت. با اغماض میشه گفت چکیده کل کتاب بود. البته ترجمه‌ایم که من میخوندم کم تاثیر نداشت و واقعا ترجمه کم نظیری بود یعنی جزو معدود دفعاتی بود حین خوندن مترجمو تحسین میکردم. گویا با ترجمه‌ش یه بعد جدیدی به اثر داده (نکته امتحانی) چون درستشم همینه مگه نه؟ ترجمه خوب لزوما متن = ترجمه نیست بلکه بیشتر متن = ترجمه + خلق مجدد اثره. بعضیا میگن ترنسکرییشن (transcreation) بعضیام میگن ترنسموگریفیکیشن (transmogrification) بسته به نسبت تغییری که بین متن اصلی و ترجمه هست.

القصه، تصمیم گرفتم این عبارتم ترجمه کنم ولی نه ترجمه معمولی بلکه رباعی. حالا چرا رباعی؟ لت می اکسپلین

پسوآ هم مثل اکثر شعرای غربی از طریق ترجمه ادوارد فیتزجرالد با خیام و رباعیاتش آشنا شد و از خیام/فیتتزجرالد (یا به قول بعضی ها فیتز-عمر) خیلی الهام گرفت در حدی کی میگن کتاب رباعیات خیامی که داشت بیشتر از هر کتابی تو کتابخونه‌ش حاشیه‌نویسی کرده بود. پسوآ نه تنها خیام بلکه خود فیتزجرالد هم تحسین میکرد چون فیتزجرالد رباعیات خیام رو عینا و لفظ به لفظ ترجمه نکرده بود بلکه با الهام از خیام شعر خودشو گفته بود و پسوآ هم با الهام از همین نوع ترجمه فیتزجرالد شروع به سرودن رباعی به سبک خیام کرد.¹ که به رباعیات پسوآ معرفه.

نمونه یه رباعی از پسوآ و ترجمه‌ش

Vimos de nada e vamos para onde.
Perguntamos, e nada nos responde,
A verdade e a mentira são irmãs:
O que é que o evidente nos esconde?

ما از هیچ آمده‌ایم پس به کجا می‌رویم.
می­پرسیم اما هیچ چیز به ما پاسخ نمی­دهد.
حقیقت و دروغ خواهرانی هستند:
این جهان آشکار چه را از ما پنهان می­کند؟

منم گفتم خب بهترین راه ترجمه فرناندو پسوآ فقط رباعیه. البته منم مثل خودش فقط از عبارتش الهام گرفتم و ترجمه تحت الفظی نیست.

علیرغم اینم که ترجمه فقط یه بیت شد و اصولا نصف رباعیه و یه بیت دیگم نیازه، ولی مطمئن نیستم یه روزی تکمیل بشه یا نه.

عین عبارت و ترجمه‌ای که ازش الهام گرفتم:

Bulutlar... İstemeden varım, istemeden öleceğim. Olduğum şeyle olmadığım şey arasında, hayal ettiğim şeyle hayatın beni yaptığı şey arasında bir boşluğum, birer hiç olan şeylerin ortasındaki soyut ve tensel noktayım – ki o şeylerin bir adım ötesinde değilim ben de.

Fernando Pessoa - Huzursuzluğun Kitabı, Saadet Özen Çevirisi

Footnotes

1. برای تفضیل ن. ک. به Boscaglia, Fabrizio. “Pessoa, Borgesand Khayyam.” ↩